Viêm Da Cơ Địa – Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Chẩn Đoán và Điều Trị

Viêm da cơ địa là một chứng viêm da mãn tính, đặc trưng bởi tình trạng ngứa và khô da, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Bệnh lý này thường đi kèm với các bệnh cơ địa khác như hen suyễn, sốt cỏ khô, hoặc viêm mũi dị ứng. Các triệu chứng của viêm da cơ địa có thể khởi phát rất sớm, ngay từ tuổi sơ sinh, và kéo dài suốt đời. Tuy nhiên, cũng có trường hợp bệnh xuất hiện bất cứ thời điểm nào trong đời, ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi.

Tại Quy Nhơn, ngày càng có nhiều người tìm đến các phòng khám uy tín để được thăm khám và điều trị đúng cách. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về viêm da cơ địa – từ nguyên nhân, dấu hiệu đến phương pháp điều trị hiệu quả tại khu vực Quy Nhơn để giúp bạn kiểm soát bệnh hiệu quả.

Viêm da cơ địa là gì?

Viêm da cơ địa (atopic dermatitis) là bệnh mạn tính tiến triển từng đợt, thường bắt đầu ở trẻ nhỏ với đặc điểm là ngứa và có tổn thương dạng chàm. Bệnh thường xuất hiện ở những cá thể có tiền sử bản thân hay gia đình mắc các bệnh có yếu tố dị ứng như: hen, viêm mũi xoang dị ứng, sẩn ngứa, dị ứng thuốc, mày đay. Bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, nhưng hay gặp nhất là trẻ em dưới 2 tuổi. Khoảng 80% trẻ em bị ảnh hưởng bệnh này trước 6 tuổi. Tiến triển của bệnh rất dai dẳng và có thể kéo dài tới tuổi trưởng thành, tỷ lệ hiện mắc ở thanh niên đến 26 tuổi vẫn là 5 – 15%.

Tại Viêt Nam, bệnh chiếm khoảng 5% dân số. Tình trạng này thường gặp ở những tháng đầu đời của trẻ và bệnh nặng nếu trẻ có gen di truyền đồng hợp tử, sau đó bệnh giảm dần khi trẻ lên 2-3 tuổi. Nhiều thống kê cho thấy, 60% bệnh nhân khi sinh con, con cũng bị bệnh này. Nếu cả ba lẫn mẹ đều mắc bệnh thì trẻ sinh ra có đến 80% nguy cơ bị bệnh. Ở một số trường hợp, bệnh cũng đi kèm với hen suyễn, viêm mũi dị ứng và dị ứng thực phẩm tạo thành một phức hợp bệnh cơ địa dị ứng (thường gặp ở trẻ mang gien di truyền từ bố và mẹ).

Triệu chứng viêm da cơ địa

Biểu hiện lâm sàng đa dạng, thay đổi theo độ tuổi và giai đoạn bệnh, nhưng dấu hiệu thường gặp nhất là: da đỏ, ngứa dữ dội, khô, bong vảy, chảy dịch, nứt nẻ hoặc dày sừng. Tuy nhiên, tùy vào độ tuổi và giai đoạn bệnh sẽ có những triệu chứng khác nhau.

Viêm da cơ địa ở trẻ em gây ngứa và phát ban. Bôi thuốc đúng cách và chăm sóc da giúp kiểm soát triệu chứng và giảm nguy cơ tái phát bệnh.

1. Ở trẻ nhũ nhi (0–1 tuổi)

Ở trẻ nhũ nhi (0–12 tháng tuổi), khoảng 60% trường hợp viêm da cơ địa khởi phát trong giai đoạn này, đặc biệt là khi trẻ được 2–3 tháng. Một số trẻ phát bệnh sớm chỉ sau 3 tuần tuổi, với biểu hiện cấp tính: da nổi mảng đỏ, ngứa, kèm theo nhiều mụn nước nhỏ dễ vỡ, rỉ dịch và đóng vảy tiết; đôi khi hạch lân cận cũng sưng to.

Tổn thương thường xuất hiện ở hai má, có thể lan ra da đầu, trán, cổ, thân mình và mặt duỗi chi; khi trẻ biết bò có thể thấy thêm ở vùng gối, nhưng hiếm gặp ở vùng tã lót. Nhiều trẻ có cơ địa dị ứng với thực phẩm như sữa, hải sản, thịt bò, thịt gà… Nếu loại bỏ tác nhân gây dị ứng, triệu chứng sẽ cải thiện rõ rệt.

Bệnh có xu hướng tái phát nhiều lần, mạn tính, và thường nhạy cảm với các yếu tố kích hoạt như nhiễm trùng, mọc răng, tiêm chủng hoặc thay đổi thời tiết. Phần lớn ca bệnh sẽ thuyên giảm dần khi trẻ đạt 18–24 tháng tuổi.

2. Ở trẻ em

Giai đoạn này thường là sự tiếp nối từ viêm da cơ địa nhũ nhi.

• Các thương tổn đặc trưng gồm sẩn đỏ, vết trợt, da dày, mụn nước; có thể khu trú hoặc lan tỏa cấp tính, đôi khi kèm theo nhiễm khuẩn thứ phát.

• Vị trí phổ biến nhất là khoeo chân, nếp gấp khuỷu tay, mí mắt, hai bên cổ và cẳng tay. Một số trẻ có biểu hiện sạm da dạng mạng lưới ở cổ, ít gặp hơn ở mặt duỗi các chi.

• Triệu chứng thường bùng phát mạnh khi trẻ tiếp xúc với yếu tố kích thích như lông súc vật, gia cầm, hoặc mặc đồ len, dạ.

• Nếu diện tích tổn thương chiếm trên 50% bề mặt da, trẻ dễ bị suy dinh dưỡng do ảnh hưởng đến giấc ngủ và quá trình hấp thu dinh dưỡng.

• Khoảng 50% trẻ có khả năng khỏi bệnh hoàn toàn khi bước sang tuổi 10.

3. Ở thanh thiếu niên và người lớn

Ở giai đoạn này, viêm da cơ địa có những đặc điểm lâm sàng khác biệt so với trẻ nhỏ:

• Biểu hiện thường thấy là mụn nước, sẩn đỏ dẹt, xen lẫn các vùng da mỏng nằm trên nền da dày, có hiện tượng lichen hóa và ngứa dữ dội.

• Tổn thương hay xuất hiện tại nếp gấp khuỷu tay, khoeo chân, cổ, rốn và vùng quanh mắt. Khi bệnh lan tỏa, các nếp gấp thường là khu vực bị ảnh hưởng nặng nhất.

• Viêm da ở lòng bàn tay và bàn chân xuất hiện ở khoảng 20–80% bệnh nhân, thậm chí có thể là dấu hiệu sớm nhất của viêm da cơ địa ở người trưởng thành.

• Ngoài ra, còn có thể gặp viêm da quanh mi mắt hoặc chàm ở vùng vú.

• Bệnh tiến triển mạn tính, kéo dài, chịu ảnh hưởng lớn từ yếu tố môi trường, dị nguyên, tình trạng tâm lý và nội tiết của người bệnh.

Những triệu chứng thường gặp ở người mắc viêm da cơ địa như mẩn đỏ, ngứa rát, bong tróc da

4. Các biểu hiện kèm theo của viêm da cơ địa

Ngoài những tổn thương chính, viêm da cơ địa còn có thể đi kèm nhiều triệu chứng khác:

• Khô da mạn tính do tăng mất nước qua biểu bì.

• Da cá, dày da lòng bàn tay – bàn chân, dày sừng nang lông, thưa lông mi.

• Viêm môi bong vảy gây khô, nứt nẻ môi.

• Biểu hiện quanh mắt: có thể xuất hiện hai nếp gấp ở mí dưới, tăng sắc tố quanh mắt, viêm kết mạc tái phát (dẫn tới lộn mi hoặc đục thủy tinh thể).

• Chứng da vẽ nổi trắng – khi cào hoặc gãi nhẹ, da hiện vệt trắng rõ rệt.

Nguyên nhân và yếu tố gây bệnh viêm da cơ địa

Mặc dù nguyên nhân chính xác của viêm da cơ địa vẫn chưa được xác định hoàn toàn, nhưng bệnh có mối liên hệ chặt chẽ với các yếu tố di truyền và cơ địa dị ứng. Hầu hết người mắc bệnh viêm da cơ địa đều có tiền sử gia đình bị các bệnh dị ứng như viêm da, hen suyễn và viêm mũi dị ứng.

Yếu tố di truyền

Viêm da cơ địa là một bệnh da liễu mạn tính, có tính chất dị ứng, thường gặp ở những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng. Mặc dù nguyên nhân chính xác của bệnh vẫn chưa rõ ràng, nhưng di truyền và cơ chế miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc phát sinh và tiến triển bệnh.

Theo thống kê từ nhiều nghiên cứu, nếu cả bố và mẹ đều mắc viêm da cơ địa, 80% trẻ em sẽ có nguy cơ mắc bệnh này. Trong khi đó, nếu chỉ có một trong hai người bị, tỷ lệ này giảm xuống còn 60%. Điều này cho thấy rằng di truyền đóng vai trò rất lớn trong việc hình thành bệnh.

Hầu hết các bệnh nhân mắc viêm da cơ địa có nồng độ IgE trong máu cao. IgE là một loại kháng thể tham gia vào phản ứng dị ứng của cơ thể. Khi tiếp xúc với dị nguyên như bụi, phấn hoa, lông động vật hay thực phẩm gây dị ứng, IgE sẽ gắn vào tế bào mast và kích hoạt chúng giải phóng histamin, gây ngứa và viêm tại chỗ. Đây chính là cơ chế gây triệu chứng của viêm da cơ địa.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm da cơ địa

1. Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc các bệnh dị ứng có nguy cơ cao hơn, đặc biệt là khi gen filaggrin (gen điều hòa hàng rào bảo vệ da) bị đột biến. Điều này khiến da dễ bị khô, mất nước và dễ bị kích ứng.

2. Rối loạn hàng rào bảo vệ da: Da thiếu lipid và protein cấu trúc, làm giảm khả năng giữ ẩm và tăng nguy cơ bị viêm, nhiễm trùng hoặc phản ứng dị ứng.

3. Hệ miễn dịch phản ứng quá mức: Hệ miễn dịch của những người mắc viêm da cơ địa thường phản ứng quá mức với các tác nhân vô hại như bụi, phấn hoa, lông thú, gây ra phản ứng viêm kéo dài trên da.

4. Tác nhân môi trường: Thời tiết hanh khô, ô nhiễm không khí, hóa chất tẩy rửa hoặc chất tạo mùi trong mỹ phẩm có thể kích hoạt hoặc làm nặng thêm triệu chứng bệnh.

5. Yếu tố tâm lý và nội tiết: Căng thẳng, mất ngủ và thay đổi nội tiết tố (Như trong chu kỳ kinh nguyệt hoặc khi mang thai) có thể khởi phát hoặc tái phát bệnh.

Viêm da cơ địa có sự kết hợp của nhiều yếu tố di truyền, môi trường và miễn dịch. Việc kiểm soát và giảm thiểu các yếu tố nguy cơ, đồng thời điều trị kịp thời, sẽ giúp giảm bớt triệu chứng và kiểm soát bệnh hiệu quả.

Khói bụi, hóa chất và yếu tố di truyền là nguyên nhân khiến nhiều người mắc viêm da cơ địa

Cách điều trị viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa là bệnh da liễu mạn tính, tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu tuân thủ đúng phương pháp điều trị. Dưới đây là các biện pháp điều trị viêm da cơ địa:

1. Điều trị tại chỗ viêm da cơ địa

• Tắm:

  • Tắm hàng ngày bằng nước ấm và xà phòng nhẹ, có độ kiềm thấp để làm sạch da mà không làm khô da.

  • Sau khi tắm, nên thoa thuốc làm ẩm da để duy trì độ ẩm, ngăn ngừa khô da và tránh viêm da.

• Thuốc bôi:

  • Corticoid là thuốc phổ biến nhất để giảm ngứa và viêm trong điều trị viêm da cơ địa:

    • Trẻ em thường dùng corticoid hoạt tính nhẹ, như hydrocortisone 1–2,5%.

    • Trẻ lớn và người lớn có thể dùng corticoid hoạt tính trung bình, như desonide hoặc clobetason butyrate.

    • Với những tổn thương lichen hóa (da dày), bác sĩ có thể chỉ định corticoid mạnh, như clobetasol propionate.

  Lưu ý:

  • Đối với vùng da mỏng và nhạy cảm (như mặt), nên sử dụng corticoid nhẹ và chỉ bôi trong thời gian ngắn.

  • Đối với vùng da dày hoặc lichen hóa, cần dùng corticoid mạnh hơn để giúp giảm viêm và ngứa nhanh chóng.

  • Liều lượng thuốc cần được tính toán cẩn thận trong mỗi tuần và giảm liều một cách từ từ để tránh tái phát.

• Thuốc kháng sinh:

  • Mỡ kháng sinh hoặc mỡ corticoid kết hợp kháng sinh có thể được chỉ định để ngăn ngừa nhiễm khuẩn thứ phát.

• Làm ẩm da:

  • Các chất như urea 10% hoặc petrolatum có thể được dùng để giữ ẩm da ở những vùng khô.

• Thuốc bạt sừng:

  • Mỡ salicylic 5% – 10% giúp bong vảy, làm mềm da và giảm dày sừng.

• Thuốc ức chế miễn dịch:

  • Tacrolimus (nồng độ 0,03% – 0,1%) là thuốc hiệu quả để điều trị viêm da cơ địa, tuy nhiên có thể gây kích ứng da và giãn mạch trong giai đoạn đầu sử dụng.

Nhìn chung, điều trị tại chỗ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng viêm da cơ địa. Các biện pháp như corticoid, kháng sinh, dưỡng ẩm da giúp giảm ngứa, viêm và ngăn ngừa các biến chứng từ bệnh. Lưu ý theo dõi liều lượng thuốc và sử dụng đúng cách để đạt hiệu quả tối ưu.

2. Điều trị toàn thân viêm da cơ địa

Để kiểm soát viêm da cơ địa hiệu quả, ngoài điều trị tại chỗ, điều trị toàn thân cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

• Kháng histamin H1:
  Giúp giảm ngứa, cải thiện triệu chứng dị ứng và giúp người bệnh ngủ ngon hơn vào ban đêm.

• Kháng sinh:
  Được chỉ định khi có nhiễm khuẩn thứ phát do vi khuẩn tụ cầu vàng, liên cầu. Kháng sinh thuộc nhóm cephalosporin thế hệ 1 thường được lựa chọn trong các đợt điều trị 10–14 ngày.

• Corticoid toàn thân:
  Có thể được chỉ định khi bệnh bùng phát mạnh và cần kiểm soát nhanh, nhưng không nên dùng kéo dài do tác dụng phụ. Corticoid giúp giảm viêm nhưng chỉ nên dùng trong thời gian ngắn.

• Các thuốc khác:
  Trong trường hợp bệnh nặng hoặc kháng trị, bác sĩ có thể chỉ định cyclosporin hoặc methotrexat.

3. Phương pháp điều trị và chăm sóc trong giai đoạn bệnh

Khi bệnh nhân mắc viêm da cơ địa, việc điều trị tại chỗ kết hợp với các biện pháp chăm sóc da và điều trị toàn thân là rất quan trọng để giảm triệu chứng và ngăn ngừa tái phát. Dưới đây là các phương pháp điều trị và chăm sóc trong giai đoạn bệnh:

• Kem chống ngứa:
  Giúp giảm cảm giác ngứa và ngăn ngừa việc gãi làm tổn thương da. Trong trường hợp ngứa không thuyên giảm, có thể sử dụng thêm thuốc kháng histamin.
• Kem dưỡng ẩm:
  Khi mắc viêm da cơ địa, da thường bị khô và nứt nẻ. Việc dưỡng ẩm da đều đặn giúp làm mềm da, ngăn ngừa nhiễm trùng và giảm các triệu chứng ngứa. Kem dưỡng ẩm nên được thoa 2-3 lần/ngày.
• Kem kháng viêm:
  Khi da bị viêm, sưng đỏ, sử dụng kem kháng viêm giúp giảm triệu chứng viêm. Tuy nhiên, không nên lạm dụng thuốc kháng viêm quá lâu, vì có thể gây mỏng da và các vấn đề về da khác.
• Điều trị kháng sinh:
  Khi có nhiễm khuẩn thứ phát, bác sĩ có thể chỉ định kháng sinh. Điều này chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn và cần vệ sinh vết thương sạch sẽ, thay băng mỗi ngày.
• Chườm lạnh:
  Chườm lạnh giúp giảm viêm và giảm ngứa tại các vùng da bị tổn thương.

Giai đoạn phòng bệnh viêm da cơ địa

Hiện tại, chưa có vaccine phòng ngừa viêm da cơ địa, nhưng chúng ta vẫn có thể phòng ngừa bệnh khởi phát và tái phát thông qua một số biện pháp sau:

Phòng ngừa bệnh khởi phát và tái phát:

• Vệ sinh cơ thể sạch sẽ: Tắm thường xuyên, đặc biệt sau khi đổ nhiều mồ hôi, chơi thể thao, hoặc tiếp xúc với môi trường ô nhiễm.

• Lựa chọn sản phẩm dịu nhẹ: Chọn nước hoa, mỹ phẩm, và xà phòng tắm gội phù hợp với làn da của bạn. Đọc kỹ thành phần để tránh kích ứng da.

• Hạn chế thực phẩm kích ứng: Tránh ăn hải sản, uống rượu bia, hoặc hút thuốc lá, vì chúng có thể kích thích dị ứng và làm ngứa ngáy.

• Không tự ý dùng thuốc: Không mua thuốc chống dị ứng một cách bừa bãi, hãy luôn tuân theo chỉ định của bác sĩ.

• Giáo dục bệnh nhân: Cung cấp kiến thức cho bệnh nhân và gia đình về bệnh, các yếu tố khởi phát, cách điều trị và hiểu rõ lợi ích và nguy cơ của các phương pháp điều trị.

Các biện pháp giảm yếu tố kích thích:

• Giữ phòng ngủ thoáng mát, tránh tiếp xúc với lông gia súc, gia cầm, len, dạ.

• Giảm bụi nhà và stress, nên mặc đồ vải cotton để hạn chế kích ứng da.

• Tắm nước ấm (nhiệt độ dưới 36°C) và sau khi tắm, bôi thuốc dưỡng ẩm da.

• Vệ sinh vùng tã lót cho trẻ nhỏ thường xuyên để tránh kích ứng da.

• Giữ độ ẩm trong phòng để da không bị khô, đặc biệt vào mùa đông.

• Bôi thuốc dưỡng ẩm da hàng ngày, đặc biệt trong mùa đông, 2-3 lần/ngày.

Ăn uống và chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp giảm triệu chứng viêm da cơ địa:

• Ăn kiêng chỉ áp dụng khi bệnh nặng hoặc khi xác định được loại thực phẩm gây kích thích như trứng, sữa, đậu nành, hoặc lúa mì.

• Giảm tiếp xúc với các yếu tố kích thích như mồ hôi, stress, hoặc xà phòng tẩy rửa mạnh.

• Trẻ sơ sinh và trẻ em có thể bị bùng phát bệnh nếu ăn phải các thực phẩm như trứng, sữa, đậu nành, lúa mì.

Việc duy trì chế độ sinh hoạt lành mạnh và giảm thiểu các yếu tố kích thích là rất quan trọng trong việc phòng ngừa viêm da cơ địa. Bằng cách vệ sinh sạch sẽ, lựa chọn sản phẩm phù hợp, và tuân thủ chế độ ăn uống, bệnh nhân có thể hạn chế tối đa các cơn bùng phát và duy trì làn da khỏe mạnh.

Kết luận

Viêm da cơ địa là bệnh lý âm thầm, thường gây ngứa, mẩn đỏ, và da khô, làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, viêm da cơ địa có thể tái phát nhiều lần và gây ra biến chứng viêm nhiễm, làm cho tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.

Đừng để các triệu chứng da liễu khiến bạn lo lắng và gặp phải các vấn đề lâu dài. Chủ động điều trị viêm da cơ địa ngay từ khi có dấu hiệu là chìa khóa bảo vệ làn da khỏe mạnh.

Bạn đang gặp tình trạng viêm da cơ địa và cần tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa tại Quy Nhơn?

Hình ảnh bác sĩ da liễu tư vấn và điều trị viêm da cơ địa tại Phòng khám Hòa Đức – Quy Nhơn

Liên hệ ngay hotline và thông tin bên dưới để được tư vấn và đặt lịch thăm khám, xét nghiệm và điều trị tại Phòng khám Đa khoa Hòa Đức, Quy Nhơn, Gia Lai.

Tham khảo dịch vụ khám và điều trị bệnh da liễu của Phòng khám Đa khoa Hoà Đức để được điều trị tận gốc và dứt điểm, tránh tái đi tái lại nhiều lần.

Câu hỏi thường gặp về viêm da cơ địa

1. Viêm da cơ địa có lây không?
Viêm da cơ địa không phải là bệnh truyền nhiễm, vì vậy nó không lây qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh. Tuy nhiên, bệnh có tính di truyền trong gia đình, đặc biệt nếu có tiền sử các bệnh dị ứng như hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng.

2. Viêm da cơ địa có thể tự khỏi không?
Viêm da cơ địa là bệnh mạn tính, không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng triệu chứng có thể thuyên giảm theo thời gian, đặc biệt là ở trẻ em, nếu được điều trị kịp thời và đúng cách. Việc chăm sóc da đúng cách và sử dụng phương pháp điều trị phù hợp giúp giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa tái phát. Viêm da cơ địa có thể hết hẳn khi trẻ lớn lên, nhưng bệnh vẫn có thể tái phát ở người lớn.

3. Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ viêm da cơ địa?
Yếu tố di truyền là nguyên nhân chính dẫn đến viêm da cơ địa. Nếu gia đình có người mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, bạn sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh. Ngoài ra, yếu tố môi trường như stress, tiếp xúc với dị nguyên, và thay đổi thời tiết cũng là những tác nhân kích hoạt bệnh.

4. Làm sao để phân biệt viêm da cơ địa và các bệnh da khác?
Viêm da cơ địa thường có triệu chứng đặc trưng như da khô, ngứa, đỏ, và có thể xuất hiện mụn nước hoặc vảy tiết. Tuy nhiên, khi triệu chứng kéo dài hoặc kèm theo dấu hiệu rối loạn tiêu hóa hoặc các triệu chứng toàn thân, đó có thể là dấu hiệu của bệnh nhiễm ký sinh trùng, và cần được xét nghiệm để chẩn đoán chính xác.

5. Viêm da cơ địa có chữa khỏi hoàn toàn không?
Hiện tại, viêm da cơ địa chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm. Tuy nhiên, bệnh có thể được kiểm soát hiệu quả nếu chăm sóc da đúng cách, sử dụng thuốc điều trị và tránh các yếu tố kích thích. Việc điều trị đúng cách sẽ giúp giảm thiểu triệu chứng và ngăn ngừa tái phát bệnh.

Biên tập: BS. Trần Thị Nhung